ಶಲ್ಯಪರ್ವ: ಸಾರಸ್ವತಪರ್ವ
೩೫
ಜನಮೇಜಯನು ಉದಪಾನ ತೀರ್ಥದ ಕುರಿತು ಜನಮೇಜಯನನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದುದು (೧-೬). ತ್ರಿತಾಖ್ಯಾನ (೭-೫೩).
09035001 ವೈಶಂಪಾಯನ ಉವಾಚ
09035001a ತಸ್ಮಾನ್ನದೀಗತಂ ಚಾಪಿ ಉದಪಾನಂ ಯಶಸ್ವಿನಃ|
09035001c ತ್ರಿತಸ್ಯ ಚ ಮಹಾರಾಜ ಜಗಾಮಾಥ ಹಲಾಯುಧಃ||
ವೈಶಂಪಾಯನನು ಹೇಳಿದನು: “ಮಹಾರಾಜ! ಯಶಸ್ವಿ ಹಲಾಯುಧನು ಆ ನದಿಗೆ ಹೋಗಿ ಅಲ್ಲಿ ತ್ರಿತನ ಉದಪಾನಕ್ಕೆ ಹೋದನು.
09035002a ತತ್ರ ದತ್ತ್ವಾ ಬಹು ದ್ರವ್ಯಂ ಪೂಜಯಿತ್ವಾ ತಥಾ ದ್ವಿಜಾನ್|
09035002c ಉಪಸ್ಪೃಶ್ಯ ಚ ತತ್ರೈವ ಪ್ರಹೃಷ್ಟೋ ಮುಸಲಾಯುಧಃ||
ಮುಸಲಾಯುಧನು ಪ್ರಹೃಷ್ಟನಾಗಿ ಅಲ್ಲಿ ನೀರನ್ನು ಮುಟ್ಟಿ, ದ್ವಿಜರನ್ನು ಪೂಜಿಸಿ ಬಹಳ ದ್ರವ್ಯವನ್ನು ದಾನವನ್ನಾಗಿತ್ತನು.
09035003a ತತ್ರ ಧರ್ಮಪರೋ ಹ್ಯಾಸೀತ್ತ್ರಿತಃ ಸ ಸುಮಹಾತಪಾಃ|
09035003c ಕೂಪೇ ಚ ವಸತಾ ತೇನ ಸೋಮಃ ಪೀತೋ ಮಹಾತ್ಮನಾ||
ಅಲ್ಲಿ ಮಹಾತಪಸ್ವಿ ಧರ್ಮಪರ ತ್ರಿತನಿದ್ದನು. ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸಿದ ಆ ಮಹಾತ್ಮನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಸೋಮವನ್ನು ಕುಡಿದನು.
09035004a ತತ್ರ ಚೈನಂ ಸಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಭ್ರಾತರೌ ಜಗ್ಮತುರ್ಗೃಹಾನ್|
09035004c ತತಸ್ತೌ ವೈ ಶಶಾಪಾಥ ತ್ರಿತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸತ್ತಮಃ||
ಅಲ್ಲಿಯೇ ಅವನ ಸಹೋದರರಿಬ್ಬರು ಅವನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಮನೆಗಳಿಗೆ ಹೊರಟು ಹೋದರು. ಆಗ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸತ್ತಮ ತ್ರಿತನು ಅವರಿಬ್ಬರನ್ನೂ ಶಪಿಸಿದನು.”
09035005 ಜನಮೇಜಯ ಉವಾಚ
09035005a ಉದಪಾನಂ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮನ್ಕಥಂ ಚ ಸುಮಹಾತಪಾಃ|
09035005c ಪತಿತಃ ಕಿಂ ಚ ಸಂತ್ಯಕ್ತೋ ಭ್ರಾತೃಭ್ಯಾಂ ದ್ವಿಜಸತ್ತಮಃ||
ಜನಮೇಜಯನು ಹೇಳಿದನು: “ಬ್ರಹ್ಮನ್! ಉದಪಾನವೆಂಬ ಹೆಸರು ಹೇಗೆ ಬಂದಿತು? ಆ ಮಹಾತಪಸ್ವಿ ದ್ವಿಜಸತ್ತಮನು ಅಲ್ಲಿ ಹೇಗೆ ಬಿದ್ದನು? ಅವನ ಅಣ್ಣಂದಿರು ಏಕೆ ಅವನನ್ನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಬಿಟ್ಟುಹೋದರು?
09035006a ಕೂಪೇ ಕಥಂ ಚ ಹಿತ್ವೈನಂ ಭ್ರಾತರೌ ಜಗ್ಮತುರ್ಗೃಹಾನ್|
09035006c ಏತದಾಚಕ್ಷ್ವ ಮೇ ಬ್ರಹ್ಮನ್ಯದಿ ಶ್ರಾವ್ಯಂ ಹಿ ಮನ್ಯಸೇ||
ಅವನನ್ನು ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ತಳ್ಳಿ ಏಕೆ ಅವನ ಅಣ್ಣಂದಿರು ಮನೆಗಳಿಗೆ ತೆರಳಿದರು? ಬ್ರಹ್ಮನ್! ಇದನ್ನು ನಾನು ಕೇಳಬಹುದು ಎಂದು ನಿನಗನ್ನಿಸಿದರೆ ನನಗೆ ಹೇಳು.”
09035007 ವೈಶಂಪಾಯನ ಉವಾಚ
09035007a ಆಸನ್ಪೂರ್ವಯುಗೇ ರಾಜನ್ಮುನಯೋ ಭ್ರಾತರಸ್ತ್ರಯಃ|
09035007c ಏಕತಶ್ಚ ದ್ವಿತಶ್ಚೈವ ತ್ರಿತಶ್ಚಾದಿತ್ಯಸಂನಿಭಾಃ||
ವೈಶಂಪಾಯನನು ಹೇಳಿದನು: “ರಾಜನ್! ಪೂರ್ವಯುಗದಲ್ಲಿ ಆದಿತ್ಯಸನ್ನಿಭರಾದ ಮೂವರು ಸಹೋದರ ಮುನಿಗಳಿದ್ದರು: ಏಕತ, ದ್ವಿತ ಮತ್ತು ತ್ರಿತ.
09035008a ಸರ್ವೇ ಪ್ರಜಾಪತಿಸಮಾಃ ಪ್ರಜಾವಂತಸ್ತಥೈವ ಚ|
09035008c ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಜಿತಃ ಸರ್ವೇ ತಪಸಾ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಃ||
ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಪ್ರಜಾಪತಿಯ ಸಮನಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಹಾಗೆಯೇ ಪ್ರಜಾವಂತರಾಗಿದ್ದರು. ತಪಸ್ಸಿನಿಂದಾಗಿ ಎಲ್ಲರೂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕವನ್ನು ಗೆದ್ದ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿಗಳಾಗಿದ್ದರು.
09035009a ತೇಷಾಂ ತು ತಪಸಾ ಪ್ರೀತೋ ನಿಯಮೇನ ದಮೇನ ಚ|
09035009c ಅಭವದ್ಗೌತಮೋ ನಿತ್ಯಂ ಪಿತಾ ಧರ್ಮರತಃ ಸದಾ||
ಸದಾ ಧರ್ಮರತನಾಗಿದ್ದ ಅವರ ತಂದೆ ಗೌತಮನು ಅವರ ತಪಸ್ಸು-ನಿಯಮ-ದಮಗಳಿಂದ ಪ್ರೀತನಾಗಿದ್ದನು.
09035010a ಸ ತು ದೀರ್ಘೇಣ ಕಾಲೇನ ತೇಷಾಂ ಪ್ರೀತಿಮವಾಪ್ಯ ಚ|
09035010c ಜಗಾಮ ಭಗವಾನ್ ಸ್ಥಾನಮನುರೂಪಮಿವಾತ್ಮನಃ||
ದೀರ್ಘಕಾಲದವರೆಗೆ ಅವರಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನಿತ್ತು ಭಗವಾನ್ ಗೌತಮನು ತನಗೆ ಅನುರೂಪ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹೊರಟುಹೋದನು.
09035011a ರಾಜಾನಸ್ತಸ್ಯ ಯೇ ಪೂರ್ವೇ ಯಾಜ್ಯಾ ಹ್ಯಾಸನ್ಮಹಾತ್ಮನಃ|
09035011c ತೇ ಸರ್ವೇ ಸ್ವರ್ಗತೇ ತಸ್ಮಿಂಸ್ತಸ್ಯ ಪುತ್ರಾನಪೂಜಯನ್||
ಅವನು ಸ್ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಹೋಗಲು ಆ ಮಹಾತ್ಮನಿಂದ ಮೊದಲು ಯಜ್ಞಯಾಗಾದಿಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ರಾಜರುಗಳು ಅವನ ಪುತ್ರರನ್ನು ಗೌರವಿಸತೊಡಗಿದರು.
09035012a ತೇಷಾಂ ತು ಕರ್ಮಣಾ ರಾಜಂಸ್ತಥೈವಾಧ್ಯಯನೇನ ಚ|
09035012c ತ್ರಿತಃ ಸ ಶ್ರೇಷ್ಠತಾಂ ಪ್ರಾಪ ಯಥೈವಾಸ್ಯ ಪಿತಾ ತಥಾ||
ರಾಜನ್! ಅವರಲ್ಲಿ ತನ್ನ ತಂದೆಯಂತೆಯೇ ತ್ರಿತನು ಕರ್ಮ ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಯನಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದನು.
09035013a ತಂ ಸ್ಮ ಸರ್ವೇ ಮಹಾಭಾಗಾ ಮುನಯಃ ಪುಣ್ಯಲಕ್ಷಣಾಃ|
09035013c ಅಪೂಜಯನ್ಮಹಾಭಾಗಂ ತಥಾ ವಿದ್ವತ್ತಯೈವ ತು||
ಪುಣ್ಯಲಕ್ಷಣ ಮಹಾಭಾಗ ಮುನಿಗಳೆಲ್ಲರೂ ಆ ಮಹಾಭಾಗನ ವಿದ್ವತ್ತನ್ನೇ ಗೌರವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.
09035014a ಕದಾ ಚಿದ್ಧಿ ತತೋ ರಾಜನ್ ಭ್ರಾತರಾವೇಕತದ್ವಿತೌ|
09035014c ಯಜ್ಞಾರ್ಥಂ ಚಕ್ರತುಶ್ಚಿತ್ತಂ ಧನಾರ್ಥಂ ಚ ವಿಶೇಷತಃ||
ರಾಜನ್! ಒಮ್ಮೊಮ್ಮೆ ಸಹೋದರರಾದ ಏಕತ ಮತ್ತು ದ್ವಿತರು ವಿಶೇಷಧನಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು.
09035015a ತಯೋಶ್ಚಿಂತಾ ಸಮಭವತ್ತ್ರಿತಂ ಗೃಹ್ಯ ಪರಂತಪ|
09035015c ಯಾಜ್ಯಾನ್ಸರ್ವಾನುಪಾದಾಯ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಯ ಪಶೂಂಸ್ತತಃ||
ಪರಂತಪ! ಅವರು ಹೀಗೆ ಯೋಚಿಸಿದರು: “ತ್ರಿತನನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿ ನಂತರ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಗ್ರಹಿಸೋಣ!
09035016a ಸೋಮಂ ಪಾಸ್ಯಾಮಹೇ ಹೃಷ್ಟಾಃ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಯಜ್ಞಂ ಮಹಾಫಲಂ|
09035016c ಚಕ್ರುಶ್ಚೈವ ಮಹಾರಾಜ ಭ್ರಾತರಸ್ತ್ರಯ ಏವ ಹ||
ಯಜ್ಞದ ಮಹಾಫಲವನ್ನು ಪಡೆದು ಹೃಷ್ಟರಾಗಿ ಸೋಮವನ್ನು ಸೇವಿಸೋಣ!” ಮಹಾರಾಜ! ಹೀಗೆ ಆ ಮೂವರು ಸಹೋದರರು ಮಾಡಿದರು ಕೂಡ.
09035017a ತಥಾ ತು ತೇ ಪರಿಕ್ರಮ್ಯ ಯಾಜ್ಯಾನ್ಸರ್ವಾನ್ಪಶೂನ್ಪ್ರತಿ|
09035017c ಯಾಜಯಿತ್ವಾ ತತೋ ಯಾಜ್ಯಾಽಲ್ಲಬ್ಧ್ವಾ ಚ ಸುಬಹೂನ್ಪಶೂನ್||
ಹಾಗೆ ಗೋವುಗಳಿಗಾಗಿ ಎಲ್ಲರೂ ಸೇರಿ ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮುಗಿಸಿ ಅನೇಕ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಅವರು ಪಡೆದರು.
09035018a ಯಾಜ್ಯೇನ ಕರ್ಮಣಾ ತೇನ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಯ ವಿಧಾನತಃ|
09035018c ಪ್ರಾಚೀಂ ದಿಶಂ ಮಹಾತ್ಮಾನ ಆಜಗ್ಮುಸ್ತೇ ಮಹರ್ಷಯಃ||
ಯಜ್ಞಕರ್ಮಗಳಿಂದ ವಿಧಾನಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಆ ಮಹಾತ್ಮ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ಪೂರ್ವದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಣಮಾಡಿದರು.
09035019a ತ್ರಿತಸ್ತೇಷಾಂ ಮಹಾರಾಜ ಪುರಸ್ತಾದ್ಯಾತಿ ಹೃಷ್ಟವತ್|
09035019c ಏಕತಶ್ಚ ದ್ವಿತಶ್ಚೈವ ಪೃಷ್ಠತಃ ಕಾಲಯನ್ಪಶೂನ್||
ಮಹಾರಾಜ! ಅವರಲ್ಲಿ ಹರ್ಷಿತ ತ್ರಿತನು ಮುಂದುಗಡೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದನು. ಏಕತ ಮತ್ತು ದ್ವಿತರು ಹಿಂದಿನಿಂದ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರು.
09035020a ತಯೋಶ್ಚಿಂತಾ ಸಮಭವದ್ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪಶುಗಣಂ ಮಹತ್|
09035020c ಕಥಂ ನ ಸ್ಯುರಿಮಾ ಗಾವ ಆವಾಭ್ಯಾಂ ವೈ ವಿನಾ ತ್ರಿತಂ||
ಆ ಮಹಾ ಪಶುಗಣವನ್ನು ನೋಡಿ ಅವರಿಬ್ಬರಿಗೂ ಒಂದು ಯೋಚನೆಯುಂಟಾಯಿತು: “ತ್ರಿತನಿಗೆ ದೊರಕದಂತೆ ನಾವು ಈ ಎಲ್ಲ ಗೋವುಗಳನ್ನೂ ಹೇಗೆ ನಮ್ಮದಾಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು?” ಎಂದು.
09035021a ತಾವನ್ಯೋನ್ಯಂ ಸಮಾಭಾಷ್ಯ ಏಕತಶ್ಚ ದ್ವಿತಶ್ಚ ಹ|
09035021c ಯದೂಚತುರ್ಮಿಥಃ ಪಾಪೌ ತನ್ನಿಬೋಧ ಜನೇಶ್ವರ||
ಜನೇಶ್ವರ! ಆ ಪಾಪಿ ಏಕತ ಮತ್ತು ದ್ವಿತರು ಅನ್ಯೋನ್ಯರಲ್ಲಿ ಏನು ಮಾತನಾಡಿಕೊಂಡರು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಹೇಳುತ್ತೇನೆ. ಕೇಳು.
09035022a ತ್ರಿತೋ ಯಜ್ಞೇಷು ಕುಶಲಸ್ತ್ರಿತೋ ವೇದೇಷು ನಿಷ್ಠಿತಃ|
09035022c ಅನ್ಯಾಸ್ತ್ರಿತೋ ಬಹುತರಾ ಗಾವಃ ಸಮುಪಲಪ್ಸ್ಯತೇ||
“ತ್ರಿತನು ಯಜ್ಞಗಳಲ್ಲಿ ಕುಶಲನು. ತ್ರಿತನು ವೇದಗಳಲ್ಲಿ ನಿಷ್ಠಿತನು. ತ್ರಿತನು ಇನ್ನೂ ಇತರ ಬಹುರೀತಿಯ ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಸಿ ಅನೇಕ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.
09035023a ತದಾವಾಂ ಸಹಿತೌ ಭೂತ್ವಾ ಗಾಃ ಪ್ರಕಾಲ್ಯ ವ್ರಜಾವಹೇ|
09035023c ತ್ರಿತೋಽಪಿ ಗಚ್ಚತಾಂ ಕಾಮಮಾವಾಭ್ಯಾಂ ವೈ ವಿನಾಕೃತಃ||
ನಾವಿಬ್ಬರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಈ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದುಕೊಂಡು ಹೊರಟುಹೋಗೋಣ. ನಮ್ಮಿಂದ ಬೇರ್ಪಟ್ಟ ತ್ರಿತನು ಬೇಕಾದಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲಿ.”
09035024a ತೇಷಾಮಾಗಚ್ಚತಾಂ ರಾತ್ರೌ ಪಥಿಸ್ಥಾನೇ ವೃಕೋಽಭವತ್|
09035024c ತಥಾ ಕೂಪೋಽವಿದೂರೇಽಭೂತ್ಸರಸ್ವತ್ಯಾಸ್ತಟೇ ಮಹಾನ್||
ರಾತ್ರಿ ವೇಳೆ ಅವರು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ತೋಳವೊಂದಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿಯೇ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ ಸರಸ್ವತೀ ತೀರದಲ್ಲಿ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಬಾವಿಯೂ ಇದ್ದಿತು.
09035025a ಅಥ ತ್ರಿತೋ ವೃಕಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪಥಿ ತಿಷ್ಠಂತಮಗ್ರತಃ|
09035025c ತದ್ಭಯಾದಪಸರ್ಪನ್ವೈ ತಸ್ಮಿನ್ಕೂಪೇ ಪಪಾತ ಹ||
09035025e ಅಗಾಧೇ ಸುಮಹಾಘೋರೇ ಸರ್ವಭೂತಭಯಂಕರೇ||
ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಎದುರಿಗೇ ನಿಂತಿದ್ದ ತೋಳವನ್ನು ನೋಡಿ ತ್ರಿತನು ಭಯದಿಂದ ಓಡುತ್ತಾ ಆ ಅಗಾಧ-ಮಹಾಘೋರ-ಸರ್ವಭೂತಭಯಂಕರ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದನು.
09035026a ತ್ರಿತಸ್ತತೋ ಮಹಾಭಾಗಃ ಕೂಪಸ್ಥೋ ಮುನಿಸತ್ತಮಃ|
09035026c ಆರ್ತನಾದಂ ತತಶ್ಚಕ್ರೇ ತೌ ತು ಶುಶ್ರುವತುರ್ಮುನೀ||
ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದ ಮುನಿಸತ್ತಮ ಮಹಾಭಾಗ ತ್ರಿತನು ಆರ್ತನಾದಗೈದನು. ಅದನ್ನು ಅವನ ಅಣ್ಣಂದಿರಿಬ್ಬರೂ ಕೇಳಿಸಿಕೊಂಡರು.
09035027a ತಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಪತಿತಂ ಕೂಪೇ ಭ್ರಾತರಾವೇಕತದ್ವಿತೌ|
09035027c ವೃಕತ್ರಾಸಾಚ್ಚ ಲೋಭಾಚ್ಚ ಸಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಪ್ರಜಗ್ಮತುಃ||
ಅವನು ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದುದನ್ನು ತಿಳಿದೂ ಕೂಡ ಸಹೋದರರಾದ ಏಕತ-ದ್ವಿತರು ತೋಳದ ಭಯದಿಂದ ಮತ್ತು ಲೋಭದಿಂದ ಅವನನ್ನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಬಿಟ್ಟು ನಡೆದರು.
09035028a ಭ್ರಾತೃಭ್ಯಾಂ ಪಶುಲುಬ್ಧಾಭ್ಯಾಮುತ್ಸೃಷ್ಟಃ ಸ ಮಹಾತಪಾಃ|
09035028c ಉದಪಾನೇ ಮಹಾರಾಜ ನಿರ್ಜಲೇ ಪಾಂಸುಸಂವೃತೇ||
ಮಹಾರಾಜ! ಗೋವುಗಳ ಆಸೆಬುರುಕರಾದ ಅಣ್ಣಂದಿರಿಂದ ತೊರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ಆ ಮಹಾತಪಸ್ವಿ ತ್ರಿತನು ನೀರಿಲ್ಲದ, ಧೂಳಿನಿಂದ ಮುಕ್ಕಿ ಹೋಗಿದ್ದ ಆ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಒದ್ದಾಡಿದನು.
09035029a ತ್ರಿತ ಆತ್ಮಾನಮಾಲಕ್ಷ್ಯ ಕೂಪೇ ವೀರುತ್ತೃಣಾವೃತೇ|
09035029c ನಿಮಗ್ನಂ ಭರತಶ್ರೇಷ್ಠ ಪಾಪಕೃನ್ನರಕೇ ಯಥಾ||
ಭರತಶ್ರೇಷ್ಠ! ಪಾಪಕರ್ಮಿಯು ನರಕದಲ್ಲಿ ಹೇಗೋ ಹಾಗೆ ಬೇರು-ಹುಲ್ಲುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿಹೋಗಿದ್ದ ಆ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿದ್ದ ತ್ರಿತನು ತನ್ನ ದುಃಸ್ಥಿತಿಯ ಕುರಿತು ಯೋಚಿಸಿದನು.
09035030a ಬುದ್ಧ್ಯಾ ಹ್ಯಗಣಯತ್ಪ್ರಾಜ್ಞೋ ಮೃತ್ಯೋರ್ಭೀತೋ ಹ್ಯಸೋಮಪಃ|
09035030c ಸೋಮಃ ಕಥಂ ನು ಪಾತವ್ಯ ಇಹಸ್ಥೇನ ಮಯಾ ಭವೇತ್||
ಮೃತ್ಯುಭೀತಿಯಿಂದ ಮತ್ತು ಸೋಮವು ದೊರಕದೇ ಇದ್ದುದರಿಂದ ಆ ಪ್ರಾಜ್ಞನು ಬುದ್ಧಿಯನ್ನುಪಯೋಗಿಸಿ “ಇನ್ನು ಇಲ್ಲಿಯೇ ಇದ್ದುಕೊಂಡು ಹೇಗೆ ಸೋಮರಸವನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು?” ಎಂದು ಯೋಚಿಸತೊಡಗಿದನು.
09035031a ಸ ಏವಮನುಸಂಚಿಂತ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ಕೂಪೇ ಮಹಾತಪಾಃ|
09035031c ದದರ್ಶ ವೀರುಧಂ ತತ್ರ ಲಂಬಮಾನಾಂ ಯದೃಚ್ಚಯಾ||
ಹೀಗೆ ಆ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಯೋಚಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಆ ಮಹಾತಪಸ್ವಿಯು ಅದೃಷ್ಟವೋ ಎಂಬಂತೆ ಅಲ್ಲಿ ನೇತಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಒಂದು ಉದ್ದನೆಯ ಬಳ್ಳಿಯನ್ನು ನೋಡಿದನು.
09035032a ಪಾಂಸುಗ್ರಸ್ತೇ ತತಃ ಕೂಪೇ ವಿಚಿಂತ್ಯ ಸಲಿಲಂ ಮುನಿಃ|
09035032c ಅಗ್ನೀನ್ಸಂಕಲ್ಪಯಾಮಾಸ ಹೋತ್ರೇ ಚಾತ್ಮಾನಮೇವ ಚ||
ಆಗ ಧೂಳಿನಿಂದ ತುಂಬಿಹೋಗಿದ್ದ ಆ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಮುನಿಯು ನೀರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಂಡನು. ಅಗ್ನಿಗಳನ್ನೂ ಮತ್ತು ತನ್ನಲ್ಲಿ ಹೋತ್ರನನ್ನು ಸಂಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡನು.
09035033a ತತಸ್ತಾಂ ವೀರುಧಂ ಸೋಮಂ ಸಂಕಲ್ಪ್ಯ ಸುಮಹಾತಪಾಃ|
09035033c ಋಚೋ ಯಜೂಂಷಿ ಸಾಮಾನಿ ಮನಸಾ ಚಿಂತಯನ್ಮುನಿಃ||
09035033e ಗ್ರಾವಾಣಃ ಶರ್ಕರಾಃ ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರಚಕ್ರೇಽಭಿಷವಂ ನೃಪ||
ಅನಂತರ ಮಹಾತಪಸ್ವಿಯು ಆ ಬಳ್ಳಿಯನ್ನೇ ಸೋಮವೆಂದು ಸಂಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡನು. ಋಗ್-ಯಜು-ಸಾಮಗಳನ್ನು ಆ ಮುನಿಯು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೇ ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಂಡನು. ನೃಪ! ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಕಲ್ಲುಗಳನ್ನೇ ಗ್ರಾವಾಣಗಳನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ಅಭಿಷವವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು.
09035034a ಆಜ್ಯಂ ಚ ಸಲಿಲಂ ಚಕ್ರೇ ಭಾಗಾಂಶ್ಚ ತ್ರಿದಿವೌಕಸಾಂ|
09035034c ಸೋಮಸ್ಯಾಭಿಷವಂ ಕೃತ್ವಾ ಚಕಾರ ತುಮುಲಂ ಧ್ವನಿಂ||
ನೀರನ್ನೇ ಆಜ್ಯವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ತ್ರಿದಿವೌಕಸರಿಗೆ ಭಾಗಗಳನ್ನಿತ್ತನು. ಸೋಮದ ಅಭಿಷವವನ್ನು ಮಾಡಿ ತುಮುಲ ಧ್ವನಿಮಾಡಿದನು.
09035035a ಸ ಚಾವಿಶದ್ದಿವಂ ರಾಜನ್ಸ್ವರಃ ಶೈಕ್ಷಸ್ತ್ರಿತಸ್ಯ ವೈ|
09035035c ಸಮವಾಪ ಚ ತಂ ಯಜ್ಞಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿಭಿಃ||
ರಾಜನ್! ತ್ರಿತನು ಮಾಡಿದ ಆ ಸ್ವರವು ಸ್ವರ್ಗವನ್ನೂ ಸೇರಿತು. ಅವನು ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿಗಳು ಹೇಳಿಟ್ಟಿದ್ದಂತೆ ಯಜ್ಞವನ್ನು ನಡೆಸಿದನು.
09035036a ವರ್ತಮಾನೇ ತಥಾ ಯಜ್ಞೇ ತ್ರಿತಸ್ಯ ಸುಮಹಾತ್ಮನಃ|
09035036c ಆವಿಗ್ನಂ ತ್ರಿದಿವಂ ಸರ್ವಂ ಕಾರಣಂ ಚ ನ ಬುಧ್ಯತೇ||
ಮಹಾತ್ಮ ತ್ರಿತನ ಆ ಯಜ್ಞವು ಹಾಗೆ ನಡೆಯುತ್ತಿರಲು ತ್ರಿದಿವದಲ್ಲಿದ್ದ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಉದ್ವಿಗ್ನತೆಯುಂಟಾಯಿತು. ಆದರೆ ಕಾರಣಮಾತ್ರ ತಿಳಿಯಲಿಲ್ಲ.
09035037a ತತಃ ಸುತುಮುಲಂ ಶಬ್ದಂ ಶುಶ್ರಾವಾಥ ಬೃಹಸ್ಪತಿಃ|
09035037c ಶ್ರುತ್ವಾ ಚೈವಾಬ್ರವೀದ್ದೇವಾನ್ಸರ್ವಾನ್ದೇವಪುರೋಹಿತಃ||
ಆ ತುಮುಲ ಶಬ್ಧವು ಬೃಹಸ್ಪತಿಗೂ ಕೇಳಿಸಿತು. ಅದನ್ನು ಕೇಳಿದ ದೇವಪುರೋಹಿತನು ಸರ್ವ ದೇವಗೆಗಳಿಗೆ ಹೀಗೆಂದನು:
09035038a ತ್ರಿತಸ್ಯ ವರ್ತತೇ ಯಜ್ಞಸ್ತತ್ರ ಗಚ್ಚಾಮಹೇ ಸುರಾಃ|
09035038c ಸ ಹಿ ಕ್ರುದ್ಧಃ ಸೃಜೇದನ್ಯಾನ್ದೇವಾನಪಿ ಮಹಾತಪಾಃ||
“ಸುರರೇ! ತ್ರಿತನ ಯಜ್ಞವು ನಡೆಯುತ್ತಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗೋಣ! ಇಲ್ಲವಾದರೆ ಕ್ರುದ್ಧನಾದ ಆ ಮಹಾತಪಸ್ವಿಯು ಅನ್ಯ ದೇವತೆಗಳನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿಸಬಲ್ಲನು!”
09035039a ತಚ್ಛೃತ್ವಾ ವಚನಂ ತಸ್ಯ ಸಹಿತಾಃ ಸರ್ವದೇವತಾಃ|
09035039c ಪ್ರಯಯುಸ್ತತ್ರ ಯತ್ರಾಸೌ ತ್ರಿತಯಜ್ಞಃ ಪ್ರವರ್ತತೇ||
ಅವನ ಆ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಸರ್ವದೇವತೆಗಳೂ ಒಟ್ಟಿಗೇ ತ್ರಿತನ ಯಜ್ಞವು ನಡೆಯುತ್ತಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದರು.
09035040a ತೇ ತತ್ರ ಗತ್ವಾ ವಿಬುಧಾಸ್ತಂ ಕೂಪಂ ಯತ್ರ ಸ ತ್ರಿತಃ|
09035040c ದದೃಶುಸ್ತಂ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ದೀಕ್ಷಿತಂ ಯಜ್ಞಕರ್ಮಸು||
ತ್ರಿತನಿದ್ದ ಆ ಬಾವಿಗೆ ಹೋಗಿ ದೇವತೆಗಳು ಅಲ್ಲಿ ಯಜ್ಞಕರ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ದೀಕ್ಷಿತನಾಗಿದ್ದ ಆ ಮಹಾತ್ಮನನ್ನು ಕಂಡರು.
09035041a ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಚೈನಂ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ಶ್ರಿಯಾ ಪರಮಯಾ ಯುತಂ|
09035041c ಊಚುಶ್ಚಾಥ ಮಹಾಭಾಗಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾ ಭಾಗಾರ್ಥಿನೋ ವಯಂ||
ಪರಮಶ್ರೀಯಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದ ಆ ಮಹಾತ್ಮನನ್ನು ಕಂಡು ಆ ಮಹಾಭಾಗನಿಗೆ ಹೇಳಿದರು: “ಹವಿಸ್ಸಿನ ಭಾಗಾರ್ಥಿಗಳಾಗಿ ನಾವು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಿದ್ದೇವೆ.”
09035042a ಅಥಾಬ್ರವೀದೃಷಿರ್ದೇವಾನ್ಪಶ್ಯಧ್ವಂ ಮಾಂ ದಿವೌಕಸಃ|
09035042c ಅಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಭಯೇ ಕೂಪೇ ನಿಮಗ್ನಂ ನಷ್ಟಚೇತಸಂ||
ಆಗ ಋಷಿಯು ದೇವತೆಗಳಿಗೆ – “ದಿವೌಕಸರೇ! ಈ ಭಯಂಕರ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು ಚೇತನವನ್ನೇ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿರುವ ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿ!” ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.
09035043a ತತಸ್ತ್ರಿತೋ ಮಹಾರಾಜ ಭಾಗಾಂಸ್ತೇಷಾಂ ಯಥಾವಿಧಿ|
09035043c ಮಂತ್ರಯುಕ್ತಾನ್ಸಮದದಾತ್ತೇ ಚ ಪ್ರೀತಾಸ್ತದಾಭವನ್||
ಮಹಾರಾಜ! ಆಗ ತ್ರಿತನು ಅವರಿಗೆ ಯಥಾವಿಧಿಯಾಗಿ ಮಂತ್ರಯುಕ್ತ ಯಜ್ಞ ಭಾಗಗಳನ್ನಿತ್ತನು. ಅದರಿಂದ ಅವರು ತೃಪ್ತರಾದರು ಕೂಡ.
09035044a ತತೋ ಯಥಾವಿಧಿ ಪ್ರಾಪ್ತಾನ್ಭಾಗಾನ್ಪ್ರಾಪ್ಯ ದಿವೌಕಸಃ|
09035044c ಪ್ರೀತಾತ್ಮಾನೋ ದದುಸ್ತಸ್ಮೈ ವರಾನ್ಯಾನ್ಮನಸೇಚ್ಚತಿ||
ಯಥಾವಿಧಿಯಾಗಿ ಯಜ್ಞಭಾಗಗಳನ್ನು ಪಡೆದ ದಿವೌಕಸರು ಪ್ರೀತಾತ್ಮರಾಗಿ ಅವನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಬಯಸಿದ ವರಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು.
09035045a ಸ ತು ವವ್ರೇ ವರಂ ದೇವಾಂಸ್ತ್ರಾತುಮರ್ಹಥ ಮಾಮಿತಃ|
09035045c ಯಶ್ಚೇಹೋಪಸ್ಪೃಶೇತ್ಕೂಪೇ ಸ ಸೋಮಪಗತಿಂ ಲಭೇತ್||
“ದೇವತೆಗಳೇ! ನನ್ನನ್ನು ಇಲ್ಲಿಂದ ಮೇಲೆತ್ತಿ. ಮತ್ತು ಈ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿಯ ನೀರನ್ನು ಯಾರು ಸ್ಪರ್ಷಿಸುತ್ತಾನೋ ಅವನಿಗೆ ಸೋಮಪಗತಿಯು ದೊರೆಯಲಿ” ಎಂದು ವರಗಳನ್ನು ಕೇಳಿದನು.
09035046a ತತ್ರ ಚೋರ್ಮಿಮತೀ ರಾಜನ್ನುತ್ಪಪಾತ ಸರಸ್ವತೀ|
09035046c ತಯೋತ್ಕ್ಷಿಪ್ತಸ್ತ್ರಿತಸ್ತಸ್ಥೌ ಪೂಜಯಂಸ್ತ್ರಿದಿವೌಕಸಃ||
ರಾಜನ್! ಕೂಡಲೇ ಅಲೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸರಸ್ವತಿಯು ಮೇಲೆ ಉಕ್ಕಿಬಂದಳು. ಅದರಿಂದ ಮೇಲೆತ್ತಲ್ಪಟ್ಟ ತ್ರಿತನು ಎದಿರು ನಿಂತು ದಿವೌಕಸರನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದನು.
09035047a ತಥೇತಿ ಚೋಕ್ತ್ವಾ ವಿಬುಧಾ ಜಗ್ಮೂ ರಾಜನ್ಯಥಾಗತಂ|
09035047c ತ್ರಿತಶ್ಚಾಪ್ಯಗಮತ್ಪ್ರೀತಃ ಸ್ವಮೇವ ನಿಲಯಂ ತದಾ||
ರಾಜನ್! ಹಾಗೆಯೇ ಆಗಲೆಂದು ಹೇಳಿ ವಿಬುಧರು ಎಲ್ಲಿಂದ ಬಂದಿದ್ದರೋ ಅಲ್ಲಿಗೆ ತೆರಳಿದರು. ತ್ರಿತನಾದರೋ ಪ್ರೀತನಾಗಿ ತನ್ನ ಮನೆಗೆ ಸೇರಿದನು.
09035048a ಕ್ರುದ್ಧಃ ಸ ತು ಸಮಾಸಾದ್ಯ ತಾವೃಷೀ ಭ್ರಾತರೌ ತದಾ|
09035048c ಉವಾಚ ಪರುಷಂ ವಾಕ್ಯಂ ಶಶಾಪ ಚ ಮಹಾತಪಾಃ||
ಅನಂತರ ಆ ಮಹಾತಪಸ್ವಿ ಋಷಿಯು ತನ್ನ ಅಣ್ಣಂದಿರನ್ನು ಭೇಟಿಮಾಡಿ ಕ್ರುದ್ಧನಾಗಿ ಕಠೋರ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡಿ ಶಪಿಸಿದನು:
09035049a ಪಶುಲುಬ್ಧೌ ಯುವಾಂ ಯಸ್ಮಾನ್ಮಾಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಪ್ರಧಾವಿತೌ|
09035049c ತಸ್ಮಾದ್ರೂಪೇಣ ತೇಷಾಂ ವೈ ದಂಷ್ಟ್ರಿಣಾಮಭಿತಶ್ಚರೌ||
“ಪಶುಲುಬ್ಧರಾಗಿ ನನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಓಡಿ ಹೋದ ನೀವಿಬ್ಬರೂ ಅದೇ ಕೋರೆದಾಡೆಗಳುಳ್ಳ ಪ್ರಾಣಿಗಳಾಗಿ ಸಂಚರಿಸಿ!
09035050a ಭವಿತಾರೌ ಮಯಾ ಶಪ್ತೌ ಪಾಪೇನಾನೇನ ಕರ್ಮಣಾ|
09035050c ಪ್ರಸವಶ್ಚೈವ ಯುವಯೋರ್ಗೋಲಾಂಗೂಲರ್ಕ್ಷವಾನರಾಃ||
ನಿಮ್ಮ ಪಾಪಕರ್ಮದಿಂದ ನನ್ನಿಂದ ಶಪಿತರಾದ ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳೂ ಕೂಡ ಗೋಲಾಂಗೂಲ-ಕರಡಿ-ವಾನರರಾಗಿ ಹುಟ್ಟುತ್ತಾರೆ.”
09035051a ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ತು ತದಾ ತೇನ ಕ್ಷಣಾದೇವ ವಿಶಾಂ ಪತೇ|
09035051c ತಥಾಭೂತಾವದೃಶ್ಯೇತಾಂ ವಚನಾತ್ಸತ್ಯವಾದಿನಃ||
ವಿಶಾಂಪತೇ! ಹೀಗೆ ಹೇಳಲು ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿಯೇ ಅವರು ರೂಪದಲ್ಲಿ ಆ ಸತ್ಯವಾದಿಯ ವಚನದಂತೆಯೇ ಆದರು.
09035052a ತತ್ರಾಪ್ಯಮಿತವಿಕ್ರಾಂತಃ ಸ್ಪೃಷ್ಟ್ವಾ ತೋಯಂ ಹಲಾಯುಧಃ|
09035052c ದತ್ತ್ವಾ ಚ ವಿವಿಧಾನ್ದಾಯಾನ್ಪೂಜಯಿತ್ವಾ ಚ ವೈ ದ್ವಿಜಾನ್||
ಅಮಿತವಿಕ್ರಾಂತ ಹಲಾಯುಧನು ಆ ನೀರನ್ನು ಸ್ಪರ್ಷಿಸಿ ದ್ವಿಜರನ್ನು ಪೂಜಿಸಿ ವಿವಿಧ ದಾನಗಳನ್ನಿತ್ತನು.
09035053a ಉದಪಾನಂ ಚ ತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪ್ರಶಸ್ಯ ಚ ಪುನಃ ಪುನಃ|
09035053c ನದೀಗತಮದೀನಾತ್ಮಾ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ವಿನಶನಂ ತದಾ||
ಉದಪಾನವನ್ನು ನೋಡಿ ಪುನಃ ಪುನಃ ಅದನ್ನು ಪ್ರಶಂಸಿಸುತ್ತಾ ಆ ಅದೀನಾತ್ಮನು ಸರಸ್ವತಿಯು ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿದ್ದ ವಿನಶನ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ತಲುಪಿದನು.”
ಇತಿ ಶ್ರೀಮಹಾಭಾರತೇ ಶಲ್ಯಪರ್ವಣಿ ಸಾರಸ್ವತಪರ್ವಣಿ ಬಲದೇವತಿರ್ಥಯಾತ್ರಾಯಾಂ ತ್ರಿತಾಖ್ಯಾನೇ ಪಂಚತ್ರಿಂಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ||
ಇದು ಶ್ರೀಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಲ್ಯಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಸಾರಸ್ವತಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಬಲದೇವತೀರ್ಥಯಾತ್ರಾಯಾಂ ತ್ರಿತಾಖ್ಯಾನ ಎನ್ನುವ ಮೂವತ್ತೈದನೇ ಅಧ್ಯಾಯವು.
