ಶಾಂತಿ ಪರ್ವ: ಮೋಕ್ಷಧರ್ಮ ಪರ್ವ
೨೬೩
ಕುಂಡಧಾರೋಪಖ್ಯಾನ
ಅರ್ಥ-ಕಾಮಗಳ ಭೋಗಕ್ಕಿಂತಲೂ ಧರ್ಮ-ತಪಸ್ಸುಗಳ ಉತ್ಕರ್ಷವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮತ್ತು ಕುಂಡಧಾರ ಮೇಘನ ಉಪಾಖ್ಯಾನ (1-55).
12263001 ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಉವಾಚ|
12263001a ಧರ್ಮಮರ್ಥಂ ಚ ಕಾಮಂ ಚ ವೇದಾಃ ಶಂಸಂತಿ ಭಾರತ|
12263001c ಕಸ್ಯ ಲಾಭೋ ವಿಶಿಷ್ಟೋಽತ್ರ ತನ್ಮೇ ಬ್ರೂಹಿ ಪಿತಾಮಹ||
ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ಹೇಳಿದನು: “ಭಾರತ! ಪಿತಾಮಹ! ವೇದಗಳು ಧರ್ಮ, ಅರ್ಥ ಮತ್ತು ಕಾಮಗಳನ್ನು ಪ್ರಶಂಸಿಸುತ್ತವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದನ್ನು ಪಡೆಯುವುದು ವಿಶಿಷ್ಟವು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ನನಗೆ ಹೇಳು.”
12263002 ಭೀಷ್ಮ ಉವಾಚ|
12263002a ಅತ್ರ ತೇ ವರ್ತಯಿಷ್ಯಾಮಿ ಇತಿಹಾಸಂ ಪುರಾತನಮ್|
12263002c ಕುಂಡಧಾರೇಣ ಯತ್ ಪ್ರೀತ್ಯಾ ಭಕ್ತಾಯೋಪಕೃತಂ ಪುರಾ||
ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು: “ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಪುರಾತನ ಇತಿಹಾಸವಾದ ಕುಂಡಧಾರನು ಹಿಂದೆ ತನ್ನ ಭಕ್ತನಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮಾಡಿದ ಉಪಕಾರವನ್ನು ವರ್ಣಿಸುತ್ತೇನೆ.
12263003a ಅಧನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಕಶ್ಚಿತ್ಕಾಮಾದ್ಧರ್ಮಮವೈಕ್ಷತ|
12263003c ಯಜ್ಞಾರ್ಥಂ ಸ ತತೋಽರ್ಥಾರ್ಥೀ ತಪೋಽತಪ್ಯತ ದಾರುಣಮ್||
ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ ದರಿದ್ರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನೊಬ್ಬನು ಸಕಾಮನೆಯಿಂದ ಧರ್ಮಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಲು ಬಯಸಿ ಯಜ್ಞಕ್ಕಾಗಿ ಧನವನ್ನು ಅಪೇಕ್ಷಿಸಿ ಧನಕ್ಕಾಗಿ ದಾರುಣ ತಪಸ್ಸನ್ನು ತಪಿಸಿದನು.
12263004a ಸ ನಿಶ್ಚಯಮಥೋ ಕೃತ್ವಾ ಪೂಜಯಾಮಾಸ ದೇವತಾಃ|
12263004c ಭಕ್ತ್ಯಾ ನ ಚೈವಾಧ್ಯಗಚ್ಚದ್ಧನಂ ಸಂಪೂಜ್ಯ ದೇವತಾಃ||
ಹೀಗೆ ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ಅವನು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದನು. ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಪೂಜಿಸಿದರೂ ಅವನಿಗೆ ಬೇಕಾದ ಧನವು ದೊರೆಯಲಿಲ್ಲ.
12263005a ತತಶ್ಚಿಂತಾಂ ಪುನಃ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಕತಮದ್ದೈವತಂ ನು ತತ್|
12263005c ಯನ್ಮೇ ದ್ರುತಂ ಪ್ರಸೀದೇತ ಮಾನುಷೈರಜಡೀಕೃತಮ್||
ಆಗ ಚಿಂತಾಕುಲನಾದ ಅವನು “ಮನುಷ್ಯರಿಂದ ಜಡತ್ವವನ್ನು ನೀಗಿಕೊಂಡ ಯಾವುದಾದರೂ ದೇವತೆಯು ಬೇಗನೇ ನನಗೆ ಪ್ರಸನ್ನವಾಗಲಿ!” ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡನು.
12263006a ಅಥ ಸೌಮ್ಯೇನ ವಪುಷಾ ದೇವಾನುಚರಮಂತಿಕೇ|
12263006c ಪ್ರತ್ಯಪಶ್ಯಜ್ಜಲಧರಂ ಕುಂಡಧಾರಮವಸ್ಥಿತಮ್||
ಕೂಡಲೇ ಅವನು ಸೌಮ್ಯ ರೂಪದ ದೇವಾನುಚರ ಕುಂಡಧಾರ ಎಂಬ ಮೇಘನು ಹತ್ತಿರ ನಿಂತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದನು.
12263007a ದೃಷ್ಟ್ವೈವ ತಂ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ತಸ್ಯ ಭಕ್ತಿರಜಾಯತ|
12263007c ಅಯಂ ಮೇ ಧಾಸ್ಯತಿ ಶ್ರೇಯೋ ವಪುರೇತದ್ಧಿ ತಾದೃಶಮ್||
ಆ ಮಹಾತ್ಮನನ್ನು ನೋಡಿದೊಡನೆಯೇ ಅವನ ಮೇಲಿನ ಭಕ್ತಿಯು ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. “ಇವನು ನನಗೆ ಶ್ರೇಯಸ್ಸನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಇವನ ಶರೀರವೇ ಅಂಥಹ ಲಕ್ಷಣಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ.
12263008a ಸಂನಿಕೃಷ್ಟಶ್ಚ ದೇವಸ್ಯ ನ ಚಾನ್ಯೈರ್ಮಾನುಷೈರ್ವೃತಃ|
12263008c ಏಷ ಮೇ ದಾಸ್ಯತಿ ಧನಂ ಪ್ರಭೂತಂ ಶೀಘ್ರಮೇವ ಚ||
ಅಲ್ಲದೇ ಈ ದೇವನು ಸಮೀಪದಲ್ಲಿಯೇ ಇದ್ದಾನೆ. ಅನ್ಯ ಮನುಷ್ಯರಿಂದ ಸುತ್ತುವರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಇವನು ನನಗೆ ಶೀಘ್ರದಲ್ಲಿಯೇ ಅಪಾರ ಧನವನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾನೆ.”
12263009a ತತೋ ಧೂಪೈಶ್ಚ ಗಂಧೈಶ್ಚ ಮಾಲ್ಯೈರುಚ್ಚಾವಚೈರಪಿ|
12263009c ಬಲಿಭಿರ್ವಿವಿಧೈಶ್ಚಾಪಿ ಪೂಜಯಾಮಾಸ ತಂ ದ್ವಿಜಃ||
ಹೀಗೆ ಯೋಚಿಸಿ ಆ ದ್ವಿಜನು ಧೂಪಗಳು, ಗಂಧಗಳು, ಚಿಕ್ಕ-ದೊಡ್ಡ ಮಾಲೆಗಳು, ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ನೈವೇದ್ಯಗಳಿಂದ ಅವನನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದನು.
12263010a ತತಃ ಸ್ವಲ್ಪೇನ ಕಾಲೇನ ತುಷ್ಟೋ ಜಲಧರಸ್ತದಾ|
12263010c ತಸ್ಯೋಪಕಾರೇ ನಿಯತಾಮಿಮಾಂ ವಾಚಮುವಾಚ ಹ||
ಅಲ್ಪಕಾಲದಲ್ಲಿಯೇ ಜಲಧರನು ತುಷ್ಟನಾದನು. ತಾನು ಅವನಿಗೆ ಉಪಕಾರ ಮಾಡುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುವ ಈ ಮಾತನ್ನಾಡಿದನು:
12263011a ಬ್ರಹ್ಮಘ್ನೇ ಚ ಸುರಾಪೇ ಚ ಚೋರೇ ಭಗ್ನವ್ರತೇ ತಥಾ|
12263011c ನಿಷ್ಕೃತಿರ್ವಿಹಿತಾ ಸದ್ಭಿಃ ಕೃತಘ್ನೇ ನಾಸ್ತಿ ನಿಷ್ಕೃತಿಃ||
“ಬ್ರಹ್ಮಘ್ನನಿಗೆ, ಸುರಾಪಾನ ಮಾಡಿದವನಿಗೆ, ಕಳ್ಳನಿಗೆ, ವ್ರತವನ್ನು ಮುರಿದವನಿಗೆ ಸತ್ಪುರುಷರು ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವನ್ನು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಕೃತಘ್ನನಿಗೆ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವೇ ಇಲ್ಲ.
12263012a ಆಶಾಯಾಸ್ತನಯೋಽಧರ್ಮಃ ಕ್ರೋಧೋಽಸೂಯಾಸುತಃ ಸ್ಮೃತಃ|
12263012c ಪುತ್ರೋ ಲೋಭೋ ನಿಕೃತ್ಯಾಸ್ತು ಕೃತಘ್ನೋ ನಾರ್ಹತಿ ಪ್ರಜಾಮ್||
ಅಧರ್ಮನು ಆಸೆಯ ಮಗ ಮತ್ತು ಕ್ರೋಧನು ಅಸೂಯೆಯ ಮಗ ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಲೋಭನು ಪೀಡೆಯ ಮಗನು. ಆದರೆ ಕೃತಘ್ನನು ಸಂತಾನವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಯೋಗ್ಯನೇ ಅಲ್ಲ.”
12263013a ತತಃ ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕುಂಡಧಾರಸ್ಯ ತೇಜಸಾ|
12263013c ಅಪಶ್ಯತ್ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಕುಶೇಷು ಶಯಿತಸ್ತದಾ||
ಅನಂತರ ಕುಂಡಧಾರನು ತನ್ನ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನನ್ನು ಕುಶಗಳ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿಸಿ ಅವನಿಗೆ ಸರ್ವಭೂತಗಳನ್ನೂ ತೋರಿಸಿದನು.
12263014a ಶಮೇನ ತಪಸಾ ಚೈವ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಚ ನಿರುಪಸ್ಕೃತಃ|
12263014c ಶುದ್ಧಾತ್ಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ರಾತ್ರೌ ನಿದರ್ಶನಮಪಶ್ಯತ||
ಶಾಂತಿ, ತಪಸ್ಸು ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿಸಂಪನ್ನನಾಗಿದ್ದ ಆ ಶುದ್ಧಾತ್ಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಈ ನಿದರ್ಶನವನ್ನು ಕಂಡನು.
12263015a ಮಣಿಭದ್ರಂ ಸ ತತ್ರಸ್ಥಂ ದೇವತಾನಾಂ ಮಹಾದ್ಯುತಿಮ್|
12263015c ಅಪಶ್ಯತ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ವ್ಯಾದಿಶಂತಂ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ||
ಯುಧಿಷ್ಠಿರ! ಸ್ವಪ್ನದಲ್ಲಿ ಅವನು ಮಹಾದ್ಯುತಿ ಮಣಿಭದ್ರನು ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಮಹಾತ್ಮಾ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಆದೇಶನೀಡುತ್ತಿದ್ದುದನ್ನು ಕಂಡನು.
12263016a ತತ್ರ ದೇವಾಃ ಪ್ರಯಚ್ಚಂತಿ ರಾಜ್ಯಾನಿ ಚ ಧನಾನಿ ಚ|
12263016c ಶುಭೈಃ ಕರ್ಮಭಿರಾರಬ್ಧಾಃ ಪ್ರಚ್ಚಿದಂತ್ಯಶುಭೇಷು ಚ||
ಅಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳು ಶುಭಕರ್ಮಿಗಳಿಗೆ ರಾಜ್ಯ-ಧನಗಳನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಮತ್ತು ಅಶುಭಕರ್ಮಿಗಳಿಂದ ಅವುಗಳನ್ನು ಹಿಂತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.
12263017a ಪಶ್ಯತಾಮಥ ಯಕ್ಷಾಣಾಂ ಕುಂಡಧಾರೋ ಮಹಾದ್ಯುತಿಃ|
12263017c ನಿಷ್ಪತ್ಯ ಪತಿತೋ ಭೂಮೌ ದೇವಾನಾಂ ಭರತರ್ಷಭ||
ಭರತರ್ಷಭ! ಆಗ ಮಣಿಭದ್ರನು ಯಕ್ಷರ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಮಹಾದ್ಯುತಿ ಕುಂಡಧಾರನು ದೇವತೆಗಳ ಎದಿರು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದುದನ್ನು ನೋಡಿದನು.
12263018a ತತಸ್ತು ದೇವವಚನಾನ್ಮಣಿಭದ್ರೋ ಮಹಾಯಶಾಃ|
12263018c ಉವಾಚ ಪತಿತಂ ಭೂಮೌ ಕುಂಡಧಾರ ಕಿಮಿಷ್ಯತೇ||
ಆಗ ದೇವತೆಗಳ ಮಾತಿನಂತೆ ಮಹಾಯಶಸ್ವೀ ಮಣಿಭದ್ರನು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದ ಕುಂಡಧಾರನಿಗೆ “ನಿನಗೇನು ಬೇಕು?” ಎಂದು ಕೇಳಿದನು.
12263019 ಕುಂಡಧಾರ ಉವಾಚ|
12263019a ಯದಿ ಪ್ರಸನ್ನಾ ದೇವಾ ಮೇ ಭಕ್ತೋಽಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಮಮ|
12263019c ಅಸ್ಯಾನುಗ್ರಹಮಿಚ್ಚಾಮಿ ಕೃತಂ ಕಿಂ ಚಿತ್ಸುಖೋದಯಮ್||
ಕುಂಡಧಾರನು ಹೇಳಿದನು: “ದೇವತೆಗಳೇ! ಒಂದುವೇಳೆ ನೀವು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಸನ್ನರಾಗಿದ್ದೀರಿ ಎಂದಾದರೆ ನನ್ನ ಈ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಭಕ್ತನೊಬ್ಬನಿದ್ದಾನೆ. ಅವನಿಗೆ ಅನುಗ್ರಹಿಸಬೇಕೆಂದು ಬಯಸುತ್ತೇನೆ. ಅವನಿಗೆ ಏನಾದರೂ ಸುಖವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಬೇಕು.””
12263020 ಭೀಷ್ಮ ಉವಾಚ|
12263020a ತತಸ್ತಂ ಮಣಿಭದ್ರಸ್ತು ಪುನರ್ವಚನಮಬ್ರವೀತ್|
12263020c ದೇವಾನಾಮೇವ ವಚನಾತ್ಕುಂಡಧಾರಂ ಮಹಾದ್ಯುತಿಮ್||
ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು: “ದೇವತೆಗಳ ಮಾತಿನಂತೆಯೇ ಪುನಃ ಮಣಿಭದ್ರನು ಮಹಾದ್ಯುತಿ ಕುಂಡಧಾರನಿಗೆ ಈ ಮಾತನ್ನಾಡಿದನು:
12263021a ಉತ್ತಿಷ್ಠೋತ್ತಿಷ್ಠ ಭದ್ರಂ ತೇ ಕೃತಕಾರ್ಯಃ ಸುಖೀ ಭವ|
12263021c ಯಾವದ್ಧನಂ ಪ್ರಾರ್ಥಯತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಽಯಂ ಸಖಾ ತವ|
12263021e ದೇವಾನಾಂ ಶಾಸನಾತ್ತಾವದಸಂಖ್ಯೇಯಂ ದದಾಮ್ಯಹಮ್||
“ಏಳು! ಮೇಲೇಳು! ನಿನಗೆ ಮಂಗಳವಾಗಲಿ! ಕೃತಾರ್ಥನಾಗಿ ಸುಖಿಯಾಗು. ನಿನ್ನ ಸಖನಾದ ಈ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಎಷ್ಟು ಧನವನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೋ ಅಥವಾ ಅಸಂಖ್ಯವಾದ ಧನವನ್ನು ದೇವತೆಗಳ ಶಾಸನದಂತೆ ನಾನು ನೀಡುತ್ತೇನೆ.”
12263022a ವಿಚಾರ್ಯ ಕುಂಡಧಾರಸ್ತು ಮಾನುಷ್ಯಂ ಚಲಮಧ್ರುವಮ್|
12263022c ತಪಸೇ ಮತಿಮಾಧತ್ತ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಯಶಸ್ವಿನಃ||
ಕುಂಡಧಾರನಾದರೋ ಮನುಷ್ಯರ ಚಂಚಲತ್ವ ಮತ್ತು ಅಶಾಶ್ವತೆಯನ್ನು ವಿಚಾರಿಸಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ ತಪಸ್ಸನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದನು.
12263023 ಕುಂಡಧಾರ ಉವಾಚ|
12263023a ನಾಹಂ ಧನಾನಿ ಯಾಚಾಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಯ ಧನಪ್ರದ|
12263023c ಅನ್ಯಮೇವಾಹಮಿಚ್ಚಾಮಿ ಭಕ್ತಾಯಾನುಗ್ರಹಂ ಕೃತಮ್||
ಕುಂಡಧಾರನು ಹೇಳಿದನು: “ಧನಪ್ರದ! ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗಾಗಿ ನಾನು ಧನವನ್ನು ಯಾಜಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ. ಆ ಭಕ್ತನಿಗೆ ಅನುಗ್ರಹವಾಗುವಂತೆ ಬೇರೆ ಏನನ್ನಾದರೂ ಮಾಡ ಬಯಸುತ್ತೇನೆ.
12263024a ಪೃಥಿವೀಂ ರತ್ನಪೂರ್ಣಾಂ ವಾ ಮಹದ್ವಾ ಧನಸಂಚಯಮ್|
12263024c ಭಕ್ತಾಯ ನಾಹಮಿಚ್ಚಾಮಿ ಭವೇದೇಷ ತು ಧಾರ್ಮಿಕಃ||
ರತ್ನಪೂರ್ಣ ಭೂಮಿಯನ್ನಾಗಲೀ, ಮಹಾ ಧನಸಂಚಯವನ್ನಾಗಲೀ ಈ ಭಕ್ತನಿಗೆ ಕೊಡಲು ಇಚ್ಛಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಇವನು ಧಾರ್ಮಿಕನಾಗಿಯೇ ಇರಲಿ.
12263025a ಧರ್ಮೇಽಸ್ಯ ರಮತಾಂ ಬುದ್ಧಿರ್ಧರ್ಮಂ ಚೈವೋಪಜೀವತು|
12263025c ಧರ್ಮಪ್ರಧಾನೋ ಭವತು ಮಮೈಷೋಽನುಗ್ರಹೋ ಮತಃ||
ಇವನ ಬುದ್ಧಿಯು ಧರ್ಮದಲ್ಲಿಯೇ ರಮಿಸಲಿ. ಇವನು ಧರ್ಮದಿಂದಲೇ ಜೀವನವನ್ನು ನಡೆಸಲಿ. ಇವನಿಗೆ ಧರ್ಮವೇ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರಲಿ. ಇದನ್ನು ಅನುಗ್ರಹಿಸಬೇಕೆಂದು ನನಗನ್ನಿಸುತ್ತದೆ.”
12263026 ಮಣಿಭದ್ರ ಉವಾಚ|
12263026a ಯದಾ ಧರ್ಮಫಲಂ ರಾಜ್ಯಂ ಸುಖಾನಿ ವಿವಿಧಾನಿ ಚ|
12263026c ಫಲಾನ್ಯೇವಾಯಮಶ್ನಾತು ಕಾಯಕ್ಲೇಶವಿವರ್ಜಿತಃ||
ಮಣಿಭದ್ರನು ಹೇಳಿದನು: “ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ಸುಖಗಳು ಧರ್ಮಫಲವೇ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ ಅವನು ಕಾಯಕ್ಲೇಶಗಳಿಲ್ಲದ ಈ ಫಲಗಳನ್ನೇ ಅನುಭವಿಸಲಿ.””
12263027 ಭೀಷ್ಮ ಉವಾಚ|
12263027a ತತಸ್ತದೇವ ಬಹುಶಃ ಕುಂಡಧಾರೋ ಮಹಾಯಶಾಃ|
12263027c ಅಭ್ಯಾಸಮಕರೋದ್ಧರ್ಮೇ ತತಸ್ತುಷ್ಟಾಸ್ಯ ದೇವತಾಃ||
ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು: “ಅನಂತರವೂ ಮಹಾಯಶಸ್ವೀ ಕುಂಡಧಾರನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ಧರ್ಮದ ಅಭ್ಯಾಸಮಾಡಿಸಲು ಅನೇಕ ಬಾರಿ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಲು ದೇವತೆಗಳು ಅದರಿಂದ ತುಷ್ಟರಾದರು.
12263028 ಮಣಿಭದ್ರ ಉವಾಚ|
12263028a ಪ್ರೀತಾಸ್ತೇ ದೇವತಾಃ ಸರ್ವಾ ದ್ವಿಜಸ್ಯಾಸ್ಯ ತಥೈವ ಚ|
12263028c ಭವಿಷ್ಯತ್ಯೇಷ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಧರ್ಮೇ ಚಾಧಾಸ್ಯತೇ ಮತಿಃ||
ಮಣಿಭದ್ರನು ಹೇಳಿದನು: “ನಿನ್ನ ಮತ್ತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳು ಸುಪ್ರೀತರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇವನು ಧರ್ಮಾತ್ಮನಾಗುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಇವನ ಬುದ್ಧಿಯು ಧರ್ಮದಲ್ಲಿಯೇ ಸ್ಥಿರವಾಗಿರುತ್ತದೆ.””
12263029 ಭೀಷ್ಮ ಉವಾಚ|
12263029a ತತಃ ಪ್ರೀತೋ ಜಲಧರಃ ಕೃತಕಾರ್ಯೋ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ|
12263029c ಈಪ್ಸಿತಂ ಮನಸೋ ಲಬ್ಧ್ವಾ ವರಮನ್ಯೈಃ ಸುದುರ್ಲಭಮ್||
ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು: “ಯುಧಿಷ್ಠಿರ! ನಂತರ ಮೇಘ ಕುಂಡಧಾರನು ಅನ್ಯರಿಗೆ ತುಂಬಾ ದುರ್ಲಭವಾಗಿದ್ದ ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಬಯಸಿದ್ದ ವರವನ್ನು ಪಡೆದು ಕಾರ್ಯಸಿದ್ಧಿಯಾಯಿತೆಂದು ಪ್ರೀತನಾದನು.
12263030a ತತೋಽಪಶ್ಯತ ಚೀರಾಣಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾಣಿ ದ್ವಿಜಸತ್ತಮಃ|
12263030c ಪಾರ್ಶ್ವತೋಽಭ್ಯಾಗತೋ ನ್ಯಸ್ತಾನ್ಯಥ ನಿರ್ವೇದಮಾಗತಃ||
ಆಗ ಎಚ್ಚೆತ್ತ ದ್ವಿಜಸತ್ತಮನು ಸೂಕ್ಷ್ಮ ನಾರುಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿದನು. ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದಲ್ಲಿರಿಸಿದ್ದ ಅವುಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಅವನಿಗೆ ಕೂಡಲೇ ವೈರಾಗ್ಯವುಂಟಾಯಿತು.
12263031 ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಉವಾಚ|
12263031a ಅಯಂ ನ ಸುಕೃತಂ ವೇತ್ತಿ ಕೋ ನ್ವನ್ಯೋ ವೇತ್ಸ್ಯತೇ ಕೃತಮ್|
12263031c ಗಚ್ಚಾಮಿ ವನಮೇವಾಹಂ ವರಂ ಧರ್ಮೇಣ ಜೀವಿತುಮ್||
ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಹೇಳಿದನು: “ಇವನೇ ನನ್ನ ಸುಕೃತಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯದೇ ಇದ್ದ ಮೇಲೆ ಬೇರೆ ಯಾರು ತಾನೇ ನನ್ನ ಕೃತ್ಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಂಡಾರು? ನಾನು ವನಕ್ಕೆ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ ಮತ್ತು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಧರ್ಮದಿಂದ ಜೀವಿಸುತ್ತೇನೆ.””
12263032 ಭೀಷ್ಮ ಉವಾಚ|
12263032a ನಿರ್ವೇದಾದ್ದೇವತಾನಾಂ ಚ ಪ್ರಸಾದಾತ್ಸ ದ್ವಿಜೋತ್ತಮಃ|
12263032c ವನಂ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಸುಮಹತ್ತಪ ಆರಬ್ಧವಾಂಸ್ತದಾ||
ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು: “ಆ ದ್ವಿಜೋತ್ತಮನು ವನವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಮಹಾ ತಪಸ್ಸನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದನು. ವೈರಾಗ್ಯದಿಂದ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸಿದನು.
12263033a ದೇವತಾತಿಥಿಶೇಷೇಣ ಫಲಮೂಲಾಶನೋ ದ್ವಿಜಃ|
12263033c ಧರ್ಮೇ ಚಾಪಿ ಮಹಾರಾಜ ರತಿರಸ್ಯಾಭ್ಯಜಾಯತ||
ಮಹಾರಾಜ! ದೇವತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅತಿಥಿಗಳಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿ ಉಳಿದ ಫಲಮೂಲಗಳನ್ನೇ ತಿನ್ನುತ್ತಾ ಇದ್ದ ಅವನಿಗೆ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಸುಖಸಂತೋಷವು ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು.
12263034a ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಮೂಲಫಲಂ ಸರ್ವಂ ಪರ್ಣಾಹಾರೋಽಭವದ್ದ್ವಿಜಃ|
12263034c ಪರ್ಣಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಜಲಾಹಾರಸ್ತದಾಸೀದ್ದ್ವಿಜಸತ್ತಮಃ||
ಆ ದ್ವಿಜನು ಫಲಮೂಲಗಳೆಲ್ಲವನ್ನೂ ತ್ಯಜಿಸಿ ಪರ್ಣಾಹಾರಿಯಾದನು. ನಂತರ ಆ ದ್ವಿಜಸತ್ತಮನು ಪರ್ಣಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಜಲಾಹಾರಿಯಾದನು.
12263035a ವಾಯುಭಕ್ಷಸ್ತತಃ ಪಶ್ಚಾದ್ಬಹೂನ್ವರ್ಷಗಣಾನಭೂತ್|
12263035c ನ ಚಾಸ್ಯ ಕ್ಷೀಯತೇ ಪ್ರಾಣಸ್ತದದ್ಭುತಮಿವಾಭವತ್||
ಅನಂತರ ವಾಯುಭಕ್ಷಕನಾಗಿ ಅನೇಕ ವರ್ಷಗಳು ಕಳೆದವು. ಆದರೂ ಅವನ ಪ್ರಾಣವು ಕ್ಷಣಿಸಲಿಲ್ಲ. ಅದೊಂದು ಅದ್ಭುತವಾಗಿತ್ತು.
12263036a ಧರ್ಮೇ ಚ ಶ್ರದ್ದಧಾನಸ್ಯ ತಪಸ್ಯುಗ್ರೇ ಚ ವರ್ತತಃ|
12263036c ಕಾಲೇನ ಮಹತಾ ತಸ್ಯ ದಿವ್ಯಾ ದೃಷ್ಟಿರಜಾಯತ||
ಧರ್ಮದಲ್ಲಿಯೇ ಶ್ರದ್ಧೆಯನ್ನಿಟ್ಟು ಉಗ್ರ ತಪಸ್ಸನ್ನು ನಡೆಸಿ ಮಹಾ ಕಾಲವು ಕಳೆಯಲು ಅವನಿಗೆ ದಿವ್ಯದೃಷ್ಟಿಯುಂಟಾಯಿತು.
12263037a ತಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಃ ಪ್ರಾದುರಾಸೀದ್ಯದಿ ದದ್ಯಾಂ ಮಹದ್ಧನಮ್|
12263037c ತುಷ್ಟಃ ಕಸ್ಮೈ ಚಿದೇವಾಹಂ ನ ಮಿಥ್ಯಾ ವಾಗ್ಭವೇನ್ಮಮ||
ಅವನಲ್ಲಿ ಈ ಯೋಚನೆಯು ಮೂಡಿತು: “ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾನು ತುಷ್ಟನಾಗಿ ಯಾರಿಗಾದರೂ ಮಹಾ ಧನವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತೇನೆಂದು ಹೇಳಿದರೆ ನನ್ನ ಮಾತು ಮಿಥ್ಯವಾಗಲಾರದು!”
12263038a ತತಃ ಪ್ರಹೃಷ್ಟವದನೋ ಭೂಯ ಆರಬ್ಧವಾಂಸ್ತಪಃ|
12263038c ಭೂಯಶ್ಚಾಚಿಂತಯತ್ಸಿದ್ಧೋ ಯತ್ಪರಂ ಸೋಽಭ್ಯಪದ್ಯತ||
ಸಂತೋಷದಿಂದ ಅವನು ಇನ್ನೂ ತಪಸ್ಸನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದನು. ಮೊತ್ತೊಂದು ಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡ ನಂತರ ಅವನು ಮತ್ತೆ ಯೋಚಿಸಿದನು:
12263039a ಯದಿ ದದ್ಯಾಮಹಂ ರಾಜ್ಯಂ ತುಷ್ಟೋ ವೈ ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯ ಚಿತ್|
12263039c ಸ ಭವೇದಚಿರಾದ್ರಾಜಾ ನ ಮಿಥ್ಯಾ ವಾಗ್ಭವೇನ್ಮಮ||
“ಒಂದು ವೇಳೆ ನಾನು ತುಷ್ಟನಾಗಿ ಯಾರಿಗಾದರೂ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದರೆ ನನ್ನ ಮಾತು ಸುಳ್ಳಾಗಲಾರದು!”
12263040a ತಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕುಂಡಧಾರೋ ದರ್ಶಯಾಮಾಸ ಭಾರತ|
12263040c ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ತಪೋಯೋಗಾತ್ ಸೌಹೃದೇನಾಭಿಚೋದಿತಃ||
ಭಾರತ! ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ ತಪೋಯೋಗದಿಂದ ಮತ್ತು ಸೌಹಾರ್ದತೆಯಿಂದ ಪ್ರಚೋದಿತನಾಗಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಕುಂಡಧಾರನೇ ಅವನಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು.
12263041a ಸಮಾಗಮ್ಯ ಸ ತೇನಾಥ ಪೂಜಾಂ ಚಕ್ರೇ ಯಥಾವಿಧಿ|
12263041c ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಕುಂಡಧಾರಸ್ಯ ವಿಸ್ಮಿತಶ್ಚಾಭವನ್ನೃಪ||
ನೃಪ! ಕುಂಡಧಾರನನ್ನು ನೋಡಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ವಿಸ್ಮಿತನಾದನು ಮತ್ತು ಆಗಮಿಸಿದ ಅವನನ್ನು ಯಥಾವಿಧಿಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸಿದನು.
12263042a ತತೋಽಬ್ರವೀತ್ಕುಂಡಧಾರೋ ದಿವ್ಯಂ ತೇ ಚಕ್ಷುರುತ್ತಮಮ್|
12263042c ಪಶ್ಯ ರಾಜ್ಞಾಂ ಗತಿಂ ವಿಪ್ರ ಲೋಕಾಂಶ್ಚಾವೇಕ್ಷ ಚಕ್ಷುಷಾ||
ಆಗ ಕುಂಡಧಾರನು ಹೇಳಿದನು: “ವಿಪ್ರ! ನಿನಗೆ ಉತ್ತಮ ದಿವ್ಯದೃಷ್ಟಿಯಿದೆ. ಆ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಹಿಂದಿನ ರಾಜರು ಯಾವ ಲೋಕಗಳಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದಾರೆನ್ನುವುದನ್ನು ನೋಡು.”
12263043a ತತೋ ರಾಜ್ಞಾಂ ಸಹಸ್ರಾಣಿ ಮಗ್ನಾನಿ ನಿರಯೇ ತದಾ|
12263043c ದೂರಾದಪಶ್ಯದ್ವಿಪ್ರಃ ಸ ದಿವ್ಯಯುಕ್ತೇನ ಚಕ್ಷುಷಾ||
ಆಗ ವಿಪ್ರನು ದಿವ್ಯದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಸಹಸ್ರಾರು ರಾಜರು ನರಕದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿರುವುದನ್ನು ದೂರದಿಂದಲೇ ಕಂಡನು.
12263044 ಕುಂಡಧಾರ ಉವಾಚ|
12263044a ಮಾಂ ಪೂಜಯಿತ್ವಾ ಭಾವೇನ ಯದಿ ತ್ವಂ ದುಃಖಮಾಪ್ನುಯಾಃ|
12263044c ಕೃತಂ ಮಯಾ ಭವೇತ್ಕಿಂ ತೇ ಕಶ್ಚ ತೇಽನುಗ್ರಹೋ ಭವೇತ್||
ಕುಂಡಧಾರನು ಹೇಳಿದನು: “ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದ ನಿನಗೆ ನಾನು ದುಃಖವನ್ನೇ ದೊರಕಿಸಿದ್ದರೆ ನಾನು ಏನು ಮಾಡಿದಂತಾಯಿತು? ನಿನಗೆ ಯಾವ ಅನುಗ್ರಹವುಂಟಾಗುತ್ತದೆ?
12263045a ಪಶ್ಯ ಪಶ್ಯ ಚ ಭೂಯಸ್ತ್ವಂ ಕಾಮಾನಿಚ್ಚೇತ್ಕಥಂ ನರಃ|
12263045c ಸ್ವರ್ಗದ್ವಾರಂ ಹಿ ಸಂರುದ್ಧಂ ಮಾನುಷೇಷು ವಿಶೇಷತಃ||
ಪುನಃ ಪುನಃ ನೋಡು. ಇದನ್ನು ನೋಡಿದ ನರನು ಹೇಗೆ ತಾನೇ ಕಾಮನೆಗಳನ್ನು ಬಯಸುತ್ತಾನೆ? ಕಾಮನೆಗಳನ್ನು ಬಯಸುವ ಮನುಷ್ಯರಿಗೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸ್ವರ್ಗದ ಬಾಗಿಲು ಮುಚ್ಚಿರುತ್ತದೆ.””
12263046 ಭೀಷ್ಮ ಉವಾಚ|
12263046a ತತೋಽಪಶ್ಯತ್ಸ ಕಾಮಂ ಚ ಕ್ರೋಧಂ ಲೋಭಂ ಭಯಂ ಮದಮ್|
12263046c ನಿದ್ರಾಂ ತಂದ್ರೀಂ ತಥಾಲಸ್ಯಮಾವೃತ್ಯ ಪುರುಷಾನ್ ಸ್ಥಿತಾನ್||
ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು: “ಆಗ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಪುರುಷರನ್ನು ಕಾಮ, ಕ್ರೋಧ, ಲೋಭ, ಭಯ, ಮದ, ನಿದ್ರೆ ಮತ್ತು ಆಲಸ್ಯಗಳು ಆಕ್ರಮಿಸಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದನು.
12263047 ಕುಂಡಧಾರ ಉವಾಚ|
12263047a ಏತೈರ್ಲೋಕಾಃ ಸುಸಂರುದ್ಧಾ ದೇವಾನಾಂ ಮಾನುಷಾದ್ಭಯಮ್|
12263047c ತಥೈವ ದೇವವಚನಾದ್ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ವಂತಿ ಸರ್ವಶಃ||
ಕುಂಡಧಾರನು ಹೇಳಿದನು: “ಈ ಲೋಕಗಳು ಇವುಗಳಿಂದ ಬಂಧಿತವಾಗಿದೆ. ದೇವತೆಗಳ ಎಲ್ಲ ವಚನಗಳಿಗೂ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿಯೇ ನಡೆಯುವ ಮನುಷ್ಯರಿಗೆ ದೇವತೆಗಳೂ ಹೆದರುತ್ತಾರೆ.
12263048a ನ ದೇವೈರನನುಜ್ಞಾತಃ ಕಶ್ಚಿದ್ಭವತಿ ಧಾರ್ಮಿಕಃ|
12263048c ಏಷ ಶಕ್ತೋಽಸಿ ತಪಸಾ ರಾಜ್ಯಂ ದಾತುಂ ಧನಾನಿ ಚ||
ದೇವತೆಗಳ ಅನುಜ್ಞೆಯಿಲ್ಲದೇ ಯಾರೂ ಧಾರ್ಮಿಕನಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ನೀನು ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಧನಗಳನ್ನು ನೀಡಲು ಶಕ್ತನಾಗಿದ್ದೀಯೆ.””
12263049 ಭೀಷ್ಮ ಉವಾಚ|
12263049a ತತಃ ಪಪಾತ ಶಿರಸಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ತೋಯಧಾರಿಣೇ|
12263049c ಉವಾಚ ಚೈನಂ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಮಹಾನ್ಮೇಽನುಗ್ರಹಃ ಕೃತಃ||
ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು: “ಆಗ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಮೇಘನಿಗೆ ಶಿರಸಾ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಹೇಳಿದನು: “ನೀನು ನನ್ನಮೇಲೆ ಮಹಾ ಅನುಗ್ರಹವನ್ನೇ ಮಾಡಿದ್ದೀಯೆ.
12263050a ಕಾಮಲೋಭಾನುಬಂಧೇನ ಪುರಾ ತೇ ಯದಸೂಯಿತಮ್|
12263050c ಮಯಾ ಸ್ನೇಹಮವಿಜ್ಞಾಯ ತತ್ರ ಮೇ ಕ್ಷಂತುಮರ್ಹಸಿ||
ಕಾಮಲೋಭದಿಂದ ಬಂಧಿತನಾಗಿದ್ದ ಮತ್ತು ಅಸೂಯಾಪರನಾಗಿದ್ದ ನಾನು ಮೊದಲು ನಿನ್ನ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕೆ ನನ್ನನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸಬೇಕು.”
12263051a ಕ್ಷಾಂತಮೇವ ಮಯೇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಕುಂಡಧಾರೋ ದ್ವಿಜರ್ಷಭಮ್|
12263051c ಸಂಪರಿಷ್ವಜ್ಯ ಬಾಹುಭ್ಯಾಂ ತತ್ರೈವಾಂತರಧೀಯತ||
“ನಾನು ನಿನ್ನನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸಿದ್ದೇನೆ” ಎಂದು ಹೇಳಿ ಕುಂಡಧಾರನು ದ್ವಿಜರ್ಷಭನನ್ನು ತನ್ನ ಬಾಹುಗಳಿಂದ ಬಿಗಿದಪ್ಪಿ ಅಲ್ಲಿಯೇ ಅಂತರ್ಧಾನನಾದನು.
12263052a ತತಃ ಸರ್ವಾನಿಮಾಽಲ್ಲೋಕಾನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಽನುಚಚಾರ ಹ|
12263052c ಕುಂಡಧಾರಪ್ರಸಾದೇನ ತಪಸಾ ಯೋಜಿತಃ ಪುರಾ||
ಕುಂಡಧಾರನ ಪ್ರಸಾದದಿಂದ ಮತ್ತು ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ಯುಕ್ತನಾದ ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಹಿಂದೆ ಈ ಸರ್ವ ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಸಂಚರಿಸಿದನು.
12263053a ವಿಹಾಯಸಾ ಚ ಗಮನಂ ತಥಾ ಸಂಕಲ್ಪಿತಾರ್ಥತಾ|
12263053c ಧರ್ಮಾಚ್ಚಕ್ತ್ಯಾ ತಥಾ ಯೋಗಾದ್ಯಾ ಚೈವ ಪರಮಾ ಗತಿಃ||
ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಯೋಗಗಳಿಂದ ಪರಮ ಗತಿಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಬೇಕಾದಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಬಹುದು ಮತ್ತು ಸಂಕಲ್ಪಿಸಿದುದನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು.
12263054a ದೇವತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ಸಂತೋ ಯಕ್ಷಾ ಮಾನುಷಚಾರಣಾಃ|
12263054c ಧಾರ್ಮಿಕಾನ್ಪೂಜಯಂತೀಹ ನ ಧನಾಢ್ಯಾನ್ನ ಕಾಮಿನಃ||
ಧಾರ್ಮಿಕರನ್ನು ದೇವತೆಗಳೂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೂ, ಸಂತರೂ, ಯಕ್ಷರೂ, ಮನುಷ್ಯರೂ, ಚಾರಣರೂ ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಧನಾಢ್ಯರನ್ನು ಮತ್ತು ಕಾಮಿಗಳನ್ನಲ್ಲ.
12263055a ಸುಪ್ರಸನ್ನಾ ಹಿ ತೇ ದೇವಾ ಯತ್ತೇ ಧರ್ಮೇ ರತಾ ಮತಿಃ|
12263055c ಧನೇ ಸುಖಕಲಾ ಕಾ ಚಿದ್ಧರ್ಮೇ ತು ಪರಮಂ ಸುಖಮ್||
ನಿನ್ನ ಮತಿಯು ಧರ್ಮರತವಾಗಿರುವುದರಿಂದ ದೇವತೆಗಳು ನಿನ್ನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಸನ್ನರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಧನದಲ್ಲಿ ಸುಖವು ಅಲ್ಪಮಾತ್ರವು. ಆದರೆ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಪರಮ ಸುಖವಿದೆ.”
ಇತಿ ಶ್ರೀಮಹಾಭಾರತೇ ಶಾಂತಿಪರ್ವಣಿ ಮೋಕ್ಷಧರ್ಮಪರ್ವಣಿ ಕುಂಡಧಾರೋಪಾಖ್ಯಾನೇ ತ್ರಿಷಷ್ಟ್ಯಧಿಕದ್ವಿಶತತಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ||
ಇದು ಶ್ರೀಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಮೋಕ್ಷಧರ್ಮಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಕುಂಡಧಾರೋಪಾಖ್ಯಾನ ಎನ್ನುವ ಇನ್ನೂರಾಅರವತ್ಮೂರನೇ ಅಧ್ಯಾಯವು.